Sonja Milovanović je književnica i nastavnica srpskog jezika, članica Udruženja književnika Srbije. Živi i radi u Lajkovcu, gde sa velikom posvećenošću podučava mlade generacije. Radi kao nastavnica srpskog jezika u Osnovnoj školi „Mile Dubljević“ u Lajkovcu. Sa koleginicom Lidijom Marić Jovanović vodi literarnu sekciju „Razigrano pero“, koja je stekla reputaciju najbolje sekcije ovog tipa u Srbiji.
Kao autorka, Sonja Milovanović je posebno angažovana na očuvanju srpskog jezika, kulture i nacionalnog pamćenja. Nјena literarna dela obuhvataju poeziju za decu i odrasle, kao i prozu. Objavila je knjige: „Snovi su mi izatkali stih“ (zbirka poezije, 2017. godine), „Bekstvo“ (zbirka poezije, 2019. godine), „Mi najmlađi istinu znamo“ (zbirka pesama za decu, 2020. godine), „Beskraj” (zbirka poezije, 2022. godine), „Knjiga praštanja“ (roman, 2024. godine).
Roman „Knjiga praštanja“ prati priču o stradanju dve porodice u vremenu Drugog svetskog rata, sa posebnim akcentom na tragediju u logoru Jasenovac. Knjiga je posvećena precima stradalim u Jasenovcu, kao podsetnik i poziv na očuvanje pamćenja. U posveti knjige Sonja Milovanović piše:
„Ovu knjigu posvećujem našim precima koje je pokosila nemilosrdna ruka Jasenovca. Neka se čuje i njihova priča prećutana, nerečena, utkana u dugim besnim noćima u sjaj zvezda kako bi osvetlile put istini o nesreći i nepravdi. Neka njihove imena ne budu samo na spisku stradalih u Jasenovcu. Jednom kad ne bude više nikog ko bi ih se sećao, neka ostanu da žive u Knjizi praštanja.
U zvezdanom prahu, mesečevom sjaju, sunčanom zraku, pesmi vetra, osmehu deteta, žuboru vode, mirisu cveća, ptičjem cvrkutu, šumu mora, igri potoka, zlatnom sjaju žita, magičnoj igri svica… obitavaju duše pravednika, svih onih kojima se ni grob ne zna.
Priče nas čuvaju od zaborava. Kad njih ne bi bilo, ko bi čuvao naše snove?“
Promocija romana održana je u Udruženju književnika Srbije u Beogradu. O romanu su govorili Milijan Despotović, Aleksandar Obradović i Lidija Marić Jovanović, uz muzičku podršku Nevene Branković i Stevana Miloševića pred prepunom svečanom salom.
Milijan Despotović, publicista, književnik i pesnik u recenziji o ovom romanu kaže: PRIPOVEDANJA O NESHVATLJIVIM DOGAĐAJIMA je „Knjiga praštanja“.
„Čovek se ne postaje samo rođenjem. Tek kad život mine, tačno znamo ko su bili ljudi, a ko zveri. U dugom strahu zbog ovih drugih ni prve nismo, kako je to trebalo, (ne)pominjali, verujući da je to neka viša sila uredila i odredila – žrtvom biti. LJudi zveri, i u slučaju ovog romana „Knjiga praštanja“,1 Sonje Milovanović“,2 u svojoj svireposti, menjaju kožu (navlačeći kamen nad glavom) a ćud im ostaje kakvu su je i pokazali. Ali, osnovna vrednost života je bila, i ostaje, čovečnost. Čovečnost podrazumeva i trpljenje i praštanje – ipak, zaborav ne!
Jasenovačkim žrtvama3 ovo delo je posvećeno, i pamćenjem osvećeno, da zaustavi laži i prekrajanja istine o stradalnosti. Ako se u njemu orjentišemo u vremenu i prostoru Drugog svetskog rata, za koji mislimo da je sve kazano, osim onog što je prećutano, suočićemo se sa „istorijom bezumlja“, zločinačkog učina nepomenika. Do spiska svih imena žrtava ni danas se nije došlo a svaka od njih zaslužuje bar po jedan roman u večnom putu kazivanja istine. Ni potomci žrtava Knjige praštanja” se istine nikad ne mogu odreći, ni vasceli rod stradalnika.“
Aleksandar Obradović, književnik, prozni pisac, specijalista epidemiologije u Institutu za javno zdravlje Crne Gore, doktorand epidemiologije na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, višestruko nagrađivan na međunarodnim festivalima, autor bloga Rulet srca i druge misterije na kom se nalaze krimi priče o avanturama izmišljenog forenzičkog psihijatra, koordinator i suosnivač Međunarodnog pjesničkog konkursa za djecu „Kraljevstvo bijelih rada“ u recenziji o „Knjizi praštanja ističe: „Put praštanja“.
„Pisati o ratnim stradanjima naroda, posebno porodica, nikada nije lako, a još više dobija na težini kada se piše o stradanjima na prostorima gdje se čini da se svako malo istorija ponavlja, te da svaki novi rat samo nagovještava i podstavlja scenu za buduće sukobe, još nemilosrdnije i krvavije. Uprkos tome, književnici koji se bave ovim temama predstavljaju svojevrsne govornike za mrtve, koji uzimaju obavezu da od zaborava sačuvaju sudbine svih onih koji nijesu mogli da se izbore za svoju budućnost. Tako književnici postaju čuvari tih nemoćnih duša, koje su obično, ničim izazvano, zaslužile strašne sudbine u vrtlozima bezumnih ljudskih sukoba.
Na taj način i Sonja bira da se u ovom djelu hrabro uhvati u koštac sa temom koja sama po sebi generacijama ledi krv u žilama. Jasenovac u istoriji predstavlja jednu od tačaka kojih se svi nekako jednako užasavamo, osjećajući ponajviše stid od toga koliko ljudski rod može nisko pasti i koliko čovjek čovjeku može biti vuk. Baveći se ovom tematikom, kroz vizuru jedne pordice koja snažno biva pogođena nedaćama ratne pošasti, književnica u ovom djelu bira drugačiji put. Bira put koji su generacijama birali članovi porodice čiju sudbinu želi da sačuva od zaborava u ovim pričama koje tako postaju dio jedne porodične sage.
Taj put zapravo je put praštanja, te je zato knjiga označena praštanjem već u naslovu naglašavajući tako još jednom da je to jedini put koji predstavlja život, jer živjeti se može samo bez mržnje. Mržnja sa druge strane nosi sa sobom tamu koja nas kad-tad proguta, kao što je progutala i guta sve one silnike koji su bili odgovorni za stradanja onih u čije ime Sonja govori u svojoj knjizi.“
Lidija Marić Jovanović, master srpskog jezika i književnosti i jedan od najnagrađivanijih nastavnika u Srbiji, govorila je o stilskim osobenostima „Knjige praštanja”, o tematsko-motivskoj strukturi s posebnim osvrtom na motive čovečnosti i požrtvovanosti, kao i o karakterizaciji likova. O likovima čija se sudbina prati kroz roman rekla je između ostalog: „Likovi uprkos svojoj tragičnoj sudbini ostaju povezani sa životom kroz uspomene na svoju porodicu, kroz sitnice svakodnevice koje tek kada više ne mogu da dožive, postaju značajne i neophodne… Sa likovima čije sudbine pratite kroz priče o njihovom stradanju saosećate, ali ih ne žalite jer ni oni ne žale sebe, ne žale nad svojom tragičnom sudbinom, jedina njihova žal je žal što nisu proveli više vremena sa svojom porodicom, sa svojom decom… Naši junaci, uprkos nasilnom i tragičnom kraju, ne lamentiraju nad svojom sudbinom, svoju smrt prihvataju bez roptanja i kao sastavni deo života, u poslednjim trenucima pronalazeći utehu u životima svoje dece u čijim će uspomenama nastaviti da žive.”
Prisutna publika, među kojima su se bili pisci, Sonjine kolege, bivši učenici kao i poštovaoci njenog književnog dela, sa velikom pažnjom pratila je izlaganja recenzenata i uživala u odlomcima „Knjige praštanja”, Sonjinim pesmama tematski povezanim sa predstavljenim romanom i izuzetnom muzičkom intermecu. Promocija je završena koktelom i druženjem sa autorkom koja je neumorno potpisivala knjige i fotografisala se sa svojim poštovaocima.
