Piše: Milutin Ranković
Pripadnici katoličke veroispovesti prvi će proslaviti najveći i najstariji hrišćanski praznik koji se slavi u spomen na Hristovo vaskrsnuće.
Oni će ga obeležiti danas, u nedelju 9. aprila.
Foto: Vernici izlaze iz katoličke crkve posle mise, u Lajkovcu na Triangli početkom 30-ih godina prošlog veka
Nedelju dana kasnije, tačnije 16. aprila slaviće pravoslavci.
Foto; s početka gradnje pravoslavne crkve u Lajkovcu, koja je započeta na Mitrovdan 1937, godine
Kod Božića je nešto drugačije.
Među onima koji Božić slave 25.decembra, nalazi se i Grčka, iako je reč o pravoslavnoj državi. Kod nas se misli da je to zato što je ova zemlja prihvatila “zapadnjački” kalendar, ali to zapravo je drugačije.
Kad je reč o Božiću, neki pravoslavci ga slave kada i katolici. Grčka, kao i rumunska i bugarska pravoslavna crkva od 1924. godine vreme računaju po “revidiranom” julijanskom kalendaru urađenom po predlogu našeg naučnika Milutina Milankovića, poznatijem kao “Milankovićevom kalendaru”.
Istoričari često vode polemiku da li su je mnoge dinastije srpske vlastele bili najpre katolici pa pravoskavci, ali niko od njih ne spori da su predhodno bili mnogobožci. Vrlo često navode da je Stefan Nemanja najpre kršten u katoličkoj crkvi. Ali ako uzmemo da u to vreme nisu podele bile toliko izražene u Hriščanstvu, to ne biti trebalo da ima značaj u odnosu na veličinu šta su Nemanjići u svakom smislu ostavili iza sebe. Uzmimo u kulturnom i arhitektonskom smislu Visoke Dečane i njihov značaj za evropsku i svetsku baštinu. Mesto za gradnju birao je sam Sveti Sava, ali Nemanjićima nije smetalo da Raški stil toliko unaprede Ranogotičkom arhitekturom karakterističnom za primorje, ili kako se govorilo pomorje. Poznato je da se Manastir Visoki Dečani nalazi u udolini pored rečice Dečanska Bistrica, jugozapadno od Peći, ispod Prokletija. Izgradnja crkve Hrista Pantokratora počela je 1327. godine ktitorstvom srpskog kralja Stefana Uroša Trećeg Dečanskog. Glavni majstor bio je fra Vita iz Kotora inače katolički monah, a radove je nadgledao arhiepiskop Danilo Drugi, koji se trudio o “sazdanju i utvrđenju” crkve skupivši “veliko mnoštvo umetničkih i veštih majstora”. Sam Stefan Dečanski je sazidao ugaoni kamen na ovoj crkvi a još 1330. godine izdao je ktitorsku povelju kojom je bogato obdario svoju zadužbinu. Posle smrti Stefana Dečanskog, njegovo delo dovršio je je njegov sin Stefan Dušan.
Puno ime glavnog majstora bilo je fra Vita Trifunov Čučo i najverovatnije je bio opat crkve Svete Marije na Gurdiću. kao i prokurator Manastira Svetog Franje, inače zadužbine kraljice Jelene Anžujske, supruge kralja Stefana Uroša i Hrapavog, te bake kralja Stefana Dečanskog.
Kada je reč o Stefanu Dečanskom, njegov praznik kod Srba se naziva i slavi kao Mratin dan. Pa često i samog Stefana narod naziva Mratom. Tu opet narodna predanja govore zato što je bio oslepljen dok Sv. Nikola nije vratio vid pa bio u mraku. Drugo predanje kaže jer je bio vođa hrabrih vitezova – vukova, a Sveti Mrata je u prehriščanskom srpskom predanju vučiji svetac i sam vuk predvodnik. Ima i ono da su Sasi (germanske pleme) koji su u Vreme Stefana Dečanskog bili rudari u Srbiji, prešli iz katoličke u pravoslavni veru pa umesto Svetog Martina, uzeli Mratin dan.
Zanimljiva je narodno predanje da je Marko Kraljević promenio Slavu Svetog Mratu, jer je njegov otac Vukašin bio nepravedan u deobi braće, pa se odrekao očeve slave i uzeo Mitrovdan.
Apropo toga, staro Kuči, brđansko pleme slave Mitrovdan i smatraju se Mrnjavčevićima, a novo Kuči slave Svetog Nikolu i oni su Drekalovići.
Ali ima istoričara koji smatraju da su kuči najpre bili katolici pa prešli u pravoslavce, te da bi ta legenda sa slavom svetog Mrate, mogla biti opet veza sa Svetim Martinom.
Bilo kako bilo, istorija religije i predanje naroda na Balkanu u javnosti je data tek u sumornim naznakama, pa i ovaj tekst samo otvara uvod u veliku priču o tome da li smo bili istok na zapadu – zapad na istoku i koliko smo uticali na kulture drugih naroda, a koliko oni na našu?
