Piše: Toma Petrović
Najstariji sportski klub u Lajkovcu je sasvim sigurno Fudbalski klub „Železničar“. Ali pisati neki vid monografije o Železničaru je veoma težak posao obzirom na njegovo postojanje već 97 godina, veoma opširan materijal koji posedujem i još mnogo više koji ne posedujem ali do koga se može doći iscrpnim istraživanjem i uz pomoć pisanih materijala koji verovatno negde postoje za ovaj noviji period. Nažalost, sve je manje sagovornika u vezi tih starih vremena.
Moja pasija je pisanje o starom Lajkovcu pa bih se u ovom kratkom članku zadržao samo na periodu od osnivanja kluba do Drugog svetskog rata. Taj period ne bi smeo da bude prepušten zubu vremena jer, Železničar je renomirani dugogodišnji klub koji se nekada, u bivšoj SRJ (Srbija i CG) takmičio u Drugoj saveznoj ligi, što nije uspelo mnogim klubovima iz daleko većih gradova širom zemlje.
Foto: Grupa osnivača SK „Železničar“ fotografisani na dan osnivanja kluba 1927. godine
„Železničar“ je osnovan u decembru 1927. godine.
Osnovali su ga radnici Ložionice uz pomoć pojedinih građana. Najzaslužniji za osnivanje su: Nikola Ilić, Petar Ilić, Dušan Ilić, Mato Knez “Jakša”, Mile Ilić, Milan Čubrić, Miloš Nedović, Petar Stefanović, Borivoje Janković i još neki ugledni građani naše varoši. Za predsednika kluba izabran je Nikola Ilić, pekar. U početku je to bio Sportski klub koji je u svom sastavu pored fudbala imao dramsko-humorističku i muzičku sekciju, a kasnije (1946) veliki rukomet, odnosno rukomet koji se igrao na velikom fudbalskom terenu. U ovim sekcijama aktivnost su pokazali isključivo radnici železnice i to fudbaleri Ljubiša Kostić, Raško Vukadinović, Aleksandar Protić, Miloš Milovanović, Jerinić Miloje “Gandi”, Mile Ilić i drugi. Ovih šest fudbalera su bili i nosioci glavnih uloga u dramskim i humorističkim predstavama. Nesumnjivo, Aca Protić je bio najinteresantniji glumac i o tome bi moglo dosta da se piše. Svoje gegove je izvodio čak i na utakmicama gde je bio golman i gde je do suza zasmejavao publiku, pa čak i strogog sudiju koji je u jednom trenutku pitao da li je ovaj čovek normalan.
Foto: Tamo gde nije bilo pruge putovalo se fijakerima i špediterima
Foto: Prvu utakmicu u gostima „Železničar“ je odigrao u Ljigu na Vaskrs 1930. godine
Za prvog predsednika sportskog društva izabran je Nikola Ilić, pekar, a sekretar kluba bio je Dušan Ilić. Prvu loptu doneo je Drašković Aleksandar, upravnik pošte koji je bio jedan od najboljih fudbalera. U to vreme u Lajkovcu je bilo oko 600 stanovnika, opština sa dva službenika, žandarmerijska stanica i jednim pandurom, ambulanta, jedan lekar, dve trgovinske radnje, jedan kovač, jedan potkivač, Železnička stanica i Ložionica. Najviše je bilo kafana (6). Osnovne škole i pravoslavne crkve nije bilo. Do 1935. godine „Železničar“ nema svoje igralište, pogodno za održavanje prvenstvenih utakmica, pa zato ne može da se učlani u Beogradski loptački podsavez. Prva fudbalska utakmica na strani odigrana je na Vaskrs 1930. godine u Babajić Ljigu i sa te prijateljske utakmice postoji prva fotografija Železničara (u prilogu) na kojoj je i Miloš Miša Nedović tada aktuelni predsednik kluba. Ovo Babajić je dodato jer je železnička stanica bila u selu Babajiću pored Ljiga pa su železničari, i ne samo oni, uvek uz Ljig dodavali i ovo Babajić. Dotle je igrao samo prijateljske utakmice bilo u Lajkovcu na nepogodnom igralištu bilo na strani sa radničkim klubovima Lazarevca, Mionice, Ljiga i Uba. Najveći uspon “Železničar” je doživeo 1933. godine i ulazak u podsavez fudbalskih klubova Beograda. Dolazak inženjera Miroslava Markovića za šefa Ložionice u Lajkovcu, inače saveznog fudbalskog sudije, SK “Železničar” doživeo je punu afirmaciju. Inž. Marković izabran je za predsednika 1933. godine. Zakupljeno je i obnovljeno igralište na njivi Negovana Ivanovića na 5 godine. Kao registrovan klub a posle kvalifikacionih utakmica ulazi u viši rang takmičenja, u Kolubarsku župu, i igra utakmice sa Valjevskim sportskim klubovima „Budućnost“ i „Trgovačkim“, „Bogoljubom“ i „Radničkim“ iz Obrenovca, „Posavinom“ i „Slogom“ iz Umke, a kasnije i sa klubovima iz Uba, Lazarevca, Ljiga i Mionice. Da je klub bio izuzetno aktivan i jedan od boljih u našoj okolini u tim godinama pred rat svedoči i sačuvan podatak da je 1938. i 1939. godine u reprezentaciji Kolubarske župe bilo angažovano tri Željina igrača koji su proglašeni najboljima i to: Dunda Kučinović, Jakov Vidović i Miladin Ilić “Šicar”. To je bilo i priznanje našem lokalnom fudalskom klubu. Najsvetlija tačka te generacije bio je svakako najmlađi u timu Stanko Milovanović “Pop”, pa i za to pripada priznanje “Železničaru” što je u svojim redovima odgajio tako vrsnog fudbalera koji je kasnije igrao klubova kao: SK “Jugoslavija” Beograd tada najbolji klub u Jugoslaviji, a posle rata igrao je za FK “Partizan”.
Foto: Prvi predsednik kluba Nikola Ilić, pekar, streljan u logoru Banjica
Za početak aktivnosti kluba mogle bi se nabrojati 3 generacije igrača.
U prvoj generaciji nisu igrali samo Lajkovčani već su većinu fudblera činili železničari koji su bili na zameni u Lajkovcu ili su se zbog posla tu stalno ili privremeno nastanili. Mahom su to bili osnivači sportskog duštva iz 1927. godine: Aleksandar Drašković, Nikola Ilić, Šafhauzer Anton, Čubić Milan, Mile Ilić, Dušan Ilić, Petar Stefanović, Petar Ilić, Troglav Marko, Mato Knez, Miloš Milovanović, Aleksandar Protić, Radomir Jovanović, Milorad Mića Čitaković, Milan Stanković “Đuzla”, Slobodan Čubrilo “Bata”, Borivoje Janković “Tirke”, Petar Milovanović, Miloje Jerinić “Gandi” i Petronijević Dragan, golman iz Valjeva.
Foto: Na gostovanje se putovalo „J“ ili „K“ kolima zajedno sa navijačima
U drugoj generaciji je takođe imalo malo rođenih Lajkovčana: Stanko Todorović “Piža”, Dragić Kostić, Miloš Samardžić, Jozo Dodek, Jakov Vidović “Sulja”, Božidar Maksimović “Biba”, Miodrag Đurđević “Jutaš”, Raško Vukadinović, Dundo Kučinović, Tika Cvetković, Nikola Cvetković, Stanoje Aranđelović, Stanimir Aranđelović, Boža Mitrašinović, Branislav Jovanović “Baja”, Živorad Ilić, Živko Milovanović, Stanimir Ostojić, Miloš Marinković, Milun Lapčević, Ljuba Vulović i Mladen Pakić.
I konačno, u trećoj generaciji za “Želju” su igrali mahom Lajkovčani jer je u međuvremenu počala sa radom neka vrsta škole fudbala za mlade Lajkovčane koji su ponekad pobeđivali i prvi tim na male goliće: Stanko Milovanović “Pop”, Milan Kostić “Dika”, Miladin Ilić “Šicar”, Miodrag Ivanović “Loja”, Rudi Sajdl, Dragan Kopčić, Marko Blažić, Slavko Radovanović, Ljubomir Pavlov, Stojan Prvulović, Đura Sečanj, Boško Ilić, Momčilo Aleksandrić “Vencl”, Miodrag Krkić “Mile” i Borivoje Srećković.
Foto: Autobusom se na gostovanje putovalo tek posle rata
Na sve utakmice se išlo vozom, osim kada se igralo sa „Jedinstvom“ na Ubu, kada se išlo fijakerima ili špediterom sa konjskom zapregom.
Foto: Igrači su sami sebi kupovali dresove
Od formiranja kluba utakmice su se igrale na više lokacija, ponegde vrlo kratko. Igralo se pored mladenovačke pruge, na livadi Negovana Ivanovića, na Simića livadi u Rubribrezi, na mestu gde je kasnije bio garnizon, zatim na livadi Ivana Milovanovića ispod crkve gde su kasnije napravljene kuće Boška Todorovića, mašinovođe i Petra Ilića, pekara. Kada su konačno iznajmili livadu Like Lučića iz sela Lajkovca, na mestu od sadašnje autobuske prema nadvožnjaku, pojavio se već poznati problem sa Likinim jasenom na sred igrališta koji nije hteo da poseče. Do 1933. godine promenili su još dva terena i to na Milijanovića i livadi Radivoja Ivanovića. Konačno, dolaskom inženjera Miroslava Markovića na čelo kluba taj problem je rešen.
Foto: Gostujuća ekipa na železničkoj stanici u Lajkovcu 1936. godine
Osnivači kluba:
Nikola Ilić, pekar, rođen je u Ohridu, od oca Vasilija i majke Careve. U Lajkovac su se doselili 1925. godine gde su otvorili pekaru preko puta železničke stanice, gde je sada penzionerska stambena zgrada, ili preciznije gde je trafika do ulice. Skroman, tih, miran pomalo bolešljiv već sa 17 godina zavoleo je fudbalsku loptu i fudbal ga zbližava sa omladincima Lajkovca koji su uglavnom bili radnici Ložionice. Bio je rođeni brat Pere Ilića, poznatog lajkovačkog pekara. Od prvog dana osnivanja kluba bio je jedan od najaktivnijih članova. Iako mlad bio je veoma aktivan igrač a od svoje zarade u pekari delom je izdržavao klub sve do 1933. godine. Nikola je kao napredan omladinac i fudbaler Železničara bio aktivni učesnik NOP-a. Uhvaćen je od strane Nemaca i sproveden u logor na Banjici gde je streljan u februaru 1943. godine. Nikada se nije saznalo gde je sahranjen ali je spomenik podignut zajedno sa bratom, ocem i majkom.
Petar Ilić, pekar, rođeni Nikolin brat, rođen 1914. godine u Ohridu. Radio kao pekar u privatnoj Ilića pekari preko puta stanice. U posleratnom periodu pekara je prešla u društvenu svojinu a Pera je još 1930. godine kupio plac na imanju Ivana Milovanovića gde je napravio kuću i pekaru u kojoj je radio skoro do smrti 1977. godine. Jedan kraći period pred smrt izdavao je pekaru.
Dušan Ilić, rođen je u Nišu 1912. godine. Sa svojih 15 godina došao je u Lajkovac gde je završio drejerski zanat i zaposlio se u Ložionici. Duško je učesnik NOP-a od 1941. godine i nosilac je partizanske spomenice. Bio je prva generacija i jedan od osnivača SD „Železničar“. Za predan rad u „Železničaru“ Duško je izabran za doživotnog počasnog predsednika kluba. Umro je 1963. godine od infarkta.
Mato Knez „Jakša“, rođen je 1910. godine. Bio je doseljen u Lajkovac 1927. godine sa ocem Jakovom i bratom Nacijem. Radili su u ZOP-u. Jedan je od osnivača fudbalskog kluba Železničar i aktivni fudbaler. Branio je na prvoj utakmici Železničara 1929. godine. Radio je kao zidar u Ložionici do 1941. godine kada su se svi vratili u Rijeku odakle su i došli.
Ilić Milorad „Mile“, rođen u Nišu 1910. godine, mašinbravar, bio zaposlen u Ložionici. Jedan je od osnivača i aktivni fudbaler Železničara. Igrao je u prvoj generaciji Železničara desnog beka i bio jedan od boljih igrača. Bio je rođeni brat Duška i Boška Ilića koji su takođe igrali za Želju. Mile je bio strastveni lovac i ribolovac, uvek nasmejan i dobroćudan i obožavan od svojih drugova. Ako bi tražili lik primernog mladića u privatnom životu i sportu, onda bi to svakako bio Mile. Prerana smrt oduzela je Mila od svojih drugova i sporta 1939. godine u 29. godini života.
Milan Čubić, mašinovođa Ložionica Lajkovac, rođen 1911. godine, došao iz Bugojna, poginuo već tokom 1941. godine kao borac NOP-a. Bio je jedan od boljih Željinih igrača, izraziti levak pa je igrao na zadnjoj liniji odbrane, bio je tzv. levi bek. U Glasu Valjeva br. 27 od 3.jula 1932. godine FK “Železničar-Tamnava Ub 3:1 (0:1) proglašen je za najboljeg igrača utakmice.
Petar Stefanović, mašinovođa, rođen je 10.09.1907. godine u Sankoviću kod Mionice, u Lajkovac je došao po završetku bravarskog zanata u Valjevu, 1924. godine. Radio je prvo na crpnoj stanici na Kolubari kod nemačkog bunkera kod Čačanskog mosta gde je kasnije stanovao Živorad Žija Dimitrijević. U toj kući bila je crpna stanica za potrebe železnice, tehničke vode za zaposlene i nastanjene u železničkoj koloniji, a u dva odeljenja stanovao je Pera sa porodicom. U toj kući je 1941. godine dobio i sina Milorada, „Miću Vojkinog“, takođe fudbalera ali VII generacije. Pera je bio osnivač i fudbaler I generacije „Železničara“. Kao građanin naše varoši bio je uzoran kako u privatnom tako i u sportskom životu.
Miloš Nedović, šnajder, bio predsednik kluba u vreme odigravanja prve utakmice „Železničara“ nа Vaskrs 1930. godine u Ljigu.
Borivoje Janković Tirke, jedan od osnivača i igrač I generacije “Železničara”. Nemam bližih podataka za njega.
Počinje Drugi svetski rat. Ulaskom nemačkih fašista u Jugoslaviju prestala je aktivnost SK “Železničara” na sportskom planu, a u periodu 1941-1943. klub je postojao samo na papiru. Lajkovački „Železničar“ spadao je među najnaprednije radničke klubove. Članovi “Železničara” formiraju odred od igrača i rukovodstva kluba koji se priključio NOP-u. Već početkom rata poginuli su sledeći članovi SK „Železničar“: Raško Vukadinović, Ljubiša Kostić, Dragojlo Lazić, Dušan Švabić, Momčilo Radovanović, Miodrag Đurđević, Miladin Ilić, Ljubomir Pavlov, Vukašin Zurovac i Dragan Kopčić.
U NOB-u, do 1945. godine, poginuli su još Nikola Ilić (streljan na Banjici 1943.) Miloš Milovanović, Slobodan Živković Soja i Borivoje Srećković.
Foto: Ravnanje terena “Omladinca” na Čančarevića livadi 1943. godine
U međuvremenu, 1942. godine formiran je FK “Omladinac” u kome su privremeno igrali: Dragan Radović, Slobodan Živković, Aleksandar Kostić, Milosav Kostić “Toša”, Bratislav Sekulić, Banković Miodrag, Čeda Pavlov, Predrag Ivanović, Živko Ilić, Božidar Zeman, Marko Blažić, Milorad Ivanović, Jordan Grujičić, Slobodan Grujičić i još neki predratni “Željini” fudbaleri jer druge sportske aktivnosti nije bilo. Igralo se na Čančarevića livadi gde je sada stovarište građevinskog materijal “Peđolino”. Ponovnim aktiviranjem “Železničara” fudbalski klub “Omladinac” prestao je da postoji.
Foto: Stanko Milovanović „Pop“ dole u sredini u mornaričkoj uniformi
“Železničar” se ponovo aktivirao 1946. godine. Od opštine dobija parcelu na kojoj je izgrađeno igralište. Takmičio se sa promenljivim rezultatima svih godina do danas, a najveći uspeh postigao je kao član Druge Savezne lige SRJ (Srbija i Crna Gora). Danas se takmiči u “Zoni Drina” gde sa osam pobeda čvrsto drži čelnu poziciju sa željom i realnim mogućnostima da na kraju ove sezone uđe u viši rang takmičenja gde mu je i mesto.
Izvori: Istorijski arhiv Valjevo, sportske novine iz predratnog perioda (Sport, Glas Valjeva, Politika, Mladi Borac) i deo materijala u rukopisu Stanka Milovanovića pisanih za 50 godina postojanja kluba.
petrovictoma@yahoo.com
